Những câu nói hay, triết lí của Khổng Tử

Khổng Tử là nhà khai sáng ra Nho giáo với nhiều đóng góp mang tính lịch sử và những câu nói và triết lý của ông vẫn đúng cho đến ngày nay.

1. Giới thiệu về Khổng Tử

Khổng Tử (551 TCN - 479 TCN) là triết gia lỗi lạc của nước Lỗ, đồng thời cũng là người khai sáng ra Nho giáo. Lên 3 tuổi, Khổng Tử mồ côi cha và được mẹ là Nhan Chinh Tại đưa tới thủ phủ nước Lỗ để sinh sống và lớn lên với cuộc sống khó khăn và phải làm lụng vất vả để phụ giúp mẹ.

Với bản tính ham học và trí tuệ nhạy bén, Khổng Tử lên làm quan vào năm ông 19 tuổi với chức quan nhỏ chuyên trông coi kho tàng và quản lý nông trường. Cuộc đời của Khổng Tử lúc thịnh từng được thăng đến chức Nhiếp Tướng Sự (Tướng Quốc/ Tể Tướng) chuyên lo việc chính trị và giúp cho nước Lỗ trở nên cường thịnh trong vòng 3 tháng.

Sau khi mắc mưu của vua Tề nhận đoàn nhạc nữ, vua Lỗ sinh ra đổ đốn và bỏ bê việc nước, Khổng Tử xin từ chức cùng với các học trò chu du qua các nước chư hầu thuyết giảng đạo lý. Tuy nhiên, đạo lý của Khổng Tử là Vương Đạo (trị quốc) không phù hợp với Bá Đạo (chinh phạt) mà các nước chư hầu thời đó áp dụng và kết quả là Khổng Tử không được trọng dụng và từng phải lâm vào cảnh bần cùng, đói rét.

Điểm đến cuối cùng của Khổng Tử là quê nhà (nước Lỗ) khi ông 68 tuổi. Tại đây, ông tiếp tục dạy học và viết sách và tiếp nhận học trò có nhu cầu. Có thể coi Khổng Tử là nhà sáng lập ra trường học tư nhân đầu tiên trong lịch sử Trung Hoa vì trước đó, hệ thống trường học do triều đình lập ra và chỉ nhận con em thuộc tầng lớp quý tộc. Vào những năm cuối đời, Khổng Tử dành thời gian để biên soạn 6 cuốn sách với tên là Kinh Thư (truyện, truyền thuyết), Kinh Thi (thơ), Kinh Nhạc (nhạc thuật, nhạc khí), Kinh Lễ (nghi lễ), Kinh Dịch (triết học, thuyết âm dương) và Kinh Xuân Thu (lịch sử, biến cố nước Lỗ).

2. Những câu nói hay, triết lý của Khổng Tử

2.1. Câu nói, triết lí về thành công

- Hãy chọn công việc mà bạn yêu thích, bạn sẽ không phải làm việc một ngày nào trong cuộc đời của mình
- Không quan trọng việc bạn đi chậm thế nào, miễn là đừng bao giờ dừng lại.
- Một người không nghĩ và lập kế hoạch lâu dài sẽ gặp rắc rối ngay tại cửa nhà mình.
- Đá quý không thể được đánh bóng mà không có ma sát cũng như con người không thể tốt lên mà không trải qua rèn luyện.
- Hãy tìm một ngọn nến nhỏ để thắp lên, đừng ngồi đó mà nguyền rủa bóng tối.
- Sự nghiệp đừng mong bằng phẳng dễ đi, vì không gặp phải chông gai chí nguyện không kiên cường.

- Giống như nước, một người khôn ngoan sẽ biết thích nghi với nghịch cảnh.
- Cây dừa dẻo dai luôn sống sót qua cơn bão, cây sồi hùng vĩ thường gãy đổ sau cơn mưa.
- Làm việc đừng mong dễ thành, việc dễ thành lòng thường kiêu ngạo.
- Bản chất của kiến thức là, có nó và áp dụng nó. Không có nó, hãy thú nhận sự thiếu hiểu biết của bạn.
- Học cho rộng, hỏi cho kĩ, nghĩ cho cẩn thận, phân biệt cho rõ, làm cho hết sức.
- Ở đời đừng cầu không khó khăn, vì không khó khăn thì kiêu xa nổi dậy.
- Một kẻ ngốc khinh miệt lời khuyên tốt, một người khôn ngoan sẽ ôm nó vào lòng.
- Khi rõ ràng đó là những mục tiêu không thể đạt được, đừng điều chỉnh mục tiêu mà hãy điều chỉnh từng bước hành động.
- Nhìn vào những lợi thế nhỏ sẽ cản trở hoàn thành những việc lớn.
- Nếu mục tiêu của bạn là một năm, hãy trồng một hạt giống. Nếu trong thời hạn mười năm, hãy trồng cây. Nếu trong khoảng 100 năm, hãy dạy cho người dân.
- Người không biết lo xa, tất gặp phải ưu phiền trước mắt.
- Đừng lo mình không có chức vị, chỉ lo mình không đủ tài để nhận lấy chức vị.

2.2. Câu nói, triết lí về cuộc sống

- Khả năng của con người sẽ không bao giờ bắt kịp được nhu cầu.
- Vô minh là đêm của tâm, nhưng đó là một đêm không có mặt trăng và sao.
- Ai chinh phục được chính mình là chiến binh hùng mạnh nhất.
- Sự im lặng là người bạn thật sự và không bao giờ phản bội.
- Bằng ba phương pháp chúng ta có thể học sự khôn ngoan:
- Thứ nhất, bởi sự quán chiếu, đó là cao quý
- Thứ hai, bằng cách bắt chước, đó là cách dễ nhất
- Tôi nghe và tôi quên. Tôi thấy và tôi nhớ. Tôi làm và tôi hiểu.

- Hiểu những gì mình cảm giác thấy và cả không cảm giác thấy, đó là tri thức thật sự.
- Người khôn ngoan hỏi nguyên do lỗi lầm ở bản thân, kẻ dại khờ hỏi nguyên do ở người khác.
- Mỗi khi cơn tức giận nổi lên, hãy suy nghĩ về những hậu quả.
- Nghĩ đến thân thể thì đừng cầu không tật bệnh, vì không tật bệnh thì tham dục dễ sanh.
- Với người đừng mong thuận chiều ý mình, vì được thuận chiều ý mình thì tất sanh tự kiêu.
- Dở nhất trong cái đạo xử thế là không thấy cái lỗi của mình.
- Biết có lỗi mà không sửa thì đó chính là lỗi.
- Hiếu thảo là nguồn gốc của đạo đức.
- Chim trước lúc chết cất tiếng bi thương, người trước lúc chết nói lời lương thiện.
- Cứu xét tâm tánh thì đừng cầu không khúc mắc, vì không khúc mắc thì sở học không thấu đáo.
- Điều mình không thích thì đừng làm cho người khác. Đối với quê hương, gia đình nên tránh gây thù, chuốc oán.
- Bất cứ nơi nào bạn đi, hãy đi với tất cả trái tim
- Hãy đưa hướng dẫn cho những người tìm kiếm kiến thức sau khi họ đã phát hiện ra sự thiếu hiểu biết của mình.
- Mọi thứ đều có vẻ đẹp nhưng không phải ai cũng nhìn thấy điều đó.
- Và thứ ba là bằng kinh nghiệm, đó là cách cay đắng nhất.
- Dùng thì đừng nghi, nghi thì đừng dùng.
- Ai cũng có quyền được học hành được giáo dục, không phân biệt loại người.
- Khi bạn yêu một điều gì đó có nghĩa là bạn muốn nó sống.
- Chúng ta nên cảm nhận đau khổ, nhưng chúng ta không nên bị chìm dưới áp lực của nó.
- Người có trí tuệ hành động trước khi nói, và sau đó, họ sẽ nói theo hành động của mình.
- Có kiến thức thì không nghi ngờ, có lòng nhân thì không ưu tư, có dũng cảm thì không sợ hãi.
- Ngồi bàn tiệc đừng ra vẻ anh hùng vì rượu đã làm cho nhiều người gục ngã.
- Mọi thứ đều từ hư vô mà ra.
- Danh không chánh, lời chẳng xuôi.
- Chỉ có sự khôn ngoan và ngu ngốc nhất của con người là không bao giờ thay đổi.

2.3. Câu nói, triết lý về người quân tử

- Người quân tử luôn hướng lên, hướng xa còn kẻ tiểu nhân thì mỗi ngày lại sa xuống dưới.
- Nếu ai đó nói xấu sau lưng bạn, điều đó có nghĩa là bạn đang đi trước mặt họ.
- Nếu ghét một người, tức là bạn đang thất bại trước người đó.
- Làm ơn chớ mong đền đáp, mong cầu đền đáp ấy là có mưu tính.
- Thấy lợi đừng nhúng tay, nhúng tay hắc ám tâm trí.
- Người không có chữ Tín sẽ chẳng làm nên việc gì.
- Mất niềm tin vào bạn bè còn xấu hổ hơn bị chính họ lừa dối.
- Điều mà người quân tử suy nghĩ và lo âu chính là “đức hạnh”, điều mà kẻ tiểu nhân đăm chiêu lo nghĩ chính là bổng lộc, lợi ích.
- Trước khi bạn bắt tay vào một cuộc hành trình trả thù, hãy đào hai cái mộ.
- Người quân tử nghiêm khắc với mình, kẻ tiểu nhân khắt khe với người khác.

- Người tài đức làm rồi mới nói và nói theo những việc đã làm
- Người quân tử giúp người mà không so đo tính toán, kẻ tiểu nhân so đo tính toán mà không giúp đỡ người. Người quân tử hòa mình chứ không cùng người khác câu kết, móc ngoặc nhưng kẻ tiểu nhân lại câu kết với người khác mà không hòa mình cho dù bề ngoài thì tưởng như hòa mình với mọi người.
- Có ba hạng bạn bè ích lợi và có ba dạng làm nguy hại. Bạn ngay thẳng, bạn trung thực và bạn nghe nhiều học rộng là bạn lợi ích. Bạn làm nhiều bộ tịch, bạn ưu chiều chuộng và gian sảo, nịnh bợ là bạn nguy hiểm.
- Người quân tử hòa mà không đồng, kẻ tiểu nhân đồng mà không hòa.
- Người quân tử yêu cầu chính là bản thân, kẻ tiểu nhân yêu cầu chính là mọi người.

2.4. Bảy lời răn của Khổng Tử

- Tâm còn chưa thiện, phong thủy vô ích.
- Bất hiếu cha mẹ, thờ cúng vô ích.
- Anh em không hòa, bạn bè vô ích.
- Làm việc bất chính, đọc sách vô ích.
- Làm trái lòng người, thông minh vô ích.
- Không giữ nguyên khí, thuốc bổ vô ích.
- Thời vận không thông, mưu cầu vô ích.

2.5. Lời dạy quý giá, ý nghĩa của Khổng Tử

Hình hài của mẹ của cha
Trí khôn đời dạy, đói no tự mình
Sang hèn trong kiếp nhân sinh
Buồn vui sướng khổ thường tình thế thôi
Không hơn hãy cố gắng bằng người
Cho thiên hạ khỏi ai cười ai khinh
Có chí thì ham học
Bất chí thì ham chơi
Trí khôn tạo nên người
Đức nhân tìm ra bạn
Thành đạt nhờ đức dày
Làm nên nhờ có thầy
Đủ đầy nhờ có bạn
Gái ngoan nhờ đức hạnh
Trai mạnh nhờ lực cường
Tươi đẹp lắm người thương
Lực cường nhiều kẻ mạnh
Dễ thích nghi thì sống
Biết năng động thì nên
Đủ tài trí làm nên
Đủ sức bền thì thắng
Biết mình khi hoạn nan
Hiểu bạn lúc gian nguy
Nghèo hèn bởi tự ti
Ngu si vì tự phụ
Tài đức cao hơn phú
Hạnh phúc đủ hơn giàu
Sống trung tín bền lâu
Tình nghĩa sâu hạnh phúc
Đủ tài thì đỡ cực
Đủ sức thì đỡ nghèo
Dốt nát hay làm theo
Hiểu biết nhiều thì lợi
Hỏng việc thì hấp tấp
Va vấp bởi vội vàng
Cảnh giác với lời khen
Bình tâm nghe lời trách
Quá nghiêm thì ít bạn
Dễ dãi bạn khinh nhờn
Không hứa hão là khôn
Không tin xằng ít vạ
Làm ơn đừng mong trả
Được ơn nhớ đừng quên
Nhu nhược bị ép trèn
Quá cương thì bị gãy
Cái quý thì khó thấy
Dễ lấy thường của tồi
Của rẻ là của ôi
Dùng người tội sinh vạ
Đẹp lòng hơn tốt mã
Nền nã hơn kiêu kì
Thận trọng từng bước đi
Xét suy khi hành động
Hiểu biết nhiều dễ sống
Luôn chủ động dễ thành
Thận trọng trước lợi danh
Giữ mình đừng buông thả
Tránh xa phường trí trá
Tai vạ bởi nể nang
Tài giỏi chớ khoe khoang
Giàu sang đừng kênh kiệu
Học bao nhiêu vẫn thiếu
Hiểu bao nhiêu chẳng thừa
Nhân đức chớ bán mua
Được thua không nản trí
Đủ đức tài bớt lụy
Đủ dũng khí chẳng hàng
Có vợ đảm thì sang
Có bạn vàng thì quý
Đói nghèo vì bệnh sĩ
Quẫn trí dễ làm liều
Tỉnh táo với tình yêu
Biết điều khi yếu thế
Lo việc nhà chớ kể
Ân nghĩa chớ đếm đong
Người phúc lộc nhờ nguồn
Sống bất nghĩa tai ương
Sống bất lương tù ngục
Phải cầu xin là nhục
Phải khuất phục là hèn
Hay đố kị nhỏ nhen
Hay ép trèn độc ác
Lắm gian truân càng sáng
Nhiều hoạn nạn càng tinh
Với mình phải nghiêm minh
Với chúng sinh thân ái
Đang thắng phòng khi bại
Gặt hái phòng mất mùa
Thói quen thường khó chừa
Say sưa thường khó tỉnh
Sống ỉ lại ăn sẵn
Dễ bạc phân tán mình
Sống dựa dẫm ngu đần
Sống bất cần phá sản
Hay đua đòi hoạn nạn
Quá nể bạn tai ương
Gia đình trọng yêu thương
Sống nhịn nhường hỉ hả
Thiếu tình thương man trá
Gắn vàng đá cũng tan
Biết dạy dỗ con ngoan
Chịu bảo ban con giỏi
Tinh khôn nhờ học hỏi
Cứng cỏi nhờ luyện rèn
Sống vì nhau dễ bền
Sống vì tiền đổ vỡ
Rèn con từ mới nở
Khuyên vợ lúc mới về
Muốn hiểu cần lắng nghe
Khốn nạn quên mẹ cha
Tốt đẹp hãy bày ra
Xấu xa nên đậy lại
Có ích thì tồn tại
Có hại thì diệt vong
Nhiều tham vọng long đong
Lắm ước mong lận đận
Hay vội vàng hối hận
Quá cẩn thận lỗi thời
Biết được người là sáng
Hiểu được bạn là khôn
Khiêm tốn là tự tôn
Kiêu căng là tự sát
Hứa trước thì khó đạt
Hèn nhát thì khó thành
Thù hận bởi lợi danh
Tranh giành vì chức vị
Giàu sang hay đố kị
Tài trí sinh ghét ghen
Tham giàu thì cuồng điên
Tham quyền thì độc ác
Vì tiền thì dễ bạc
Vì tình nghĩa bền lâu
Người hiểu nói trọn câu
Người dốt tâu phách lối
Có quyền thì hám lợi
Có tội thường xum xoe
Khờ dại hay bị lừa
Nó bừa hay vạ miệng
Đa ngôn thì tai tiếng
Ngậm miệng dễ được tin
Hám lợi hay cầu xin
Hám quyền hay xu nịnh
Thật thà hay oan trái
Thẳng thắn hay bị hại
Thông thái hay bị ngờ
Chiều con quá con hư
Tiền của dư con hỏng
Giàu mạnh thường thao túng
Nghèo vụng dễ theo đuôi
Người tài giỏi khó chơi
Kẻ trây lười khó bảo
Thành tâm thì đắc đạo
Mạnh bạo việc dễ thành
Quân tử thì trọng danh
Tiểu nhân thì trọng lợi
Bất tài hay đòi hỏi
Lộc lõi khó khiêm nhường
Tình nghĩa thường khó quên
Nợ nhân duyên khó trả
Khó thuần phục kẻ sĩ
Khó phòng bị tướng tài
Biết chấp nhận thảnh thơi
Hay hận đời đau khổ
Của quý thì khó giữ
Con cầu tự khó nuôi
Nhà dư của hiếm hoi
Nhà lắm người bạc cạn
Khó gần người quá sạch
Vắng khách tại quá nghèo
Dễ nổi danh kị hiền
Dễ kiếm tiền khó giữ
Kiếp người là duyên nợ
Lành vỡ lẽ thường tình
Bại thành từ lực trí
Thời gian đừng uổng phí
Biết suy nghĩ sâu xa.

Với những chia sẻ trong bài viết, bạn sẽ được chiêm nghiệm những lời hay, ý đẹp mà Khổng Tử đã để lại cho người đời sau. Chúc các bạn ngày mới tốt lành!